Glavni graditelj je bio Mimar Sinan, čovjek jednako slavan kao i njen naručilac. Zvanično se zove Džamija sultanije Esmahan, jer je takva želja njenog muža, ali je svi zovu po njemu jer je on daleko poznatiji. Da li pogađate o kome se radi?
Džamija Mehmed-paše Sokolovića nalazi se u istorijskom jezgru Konstantinopolja, Carigrada, Istanbula, kako god želite da nazovete grad na Bosforu, koji je počeo kao Vizant i iz koga je u istoriografiji, iz razloga jasnoće i nauke, izvedeno ime Istočnog rimskog carstva – Vizantije.
Kao što i samo njeno ime kaže, njenu je gradnju naručio najveći od svih islamiziranih Srba, veliki vezir i sultanov zet, muž sultanije Esmahan, ćerke Selima II.
Glavni graditelj je bio jednako slavan kao i njen naručilac: Mimar Sinan (što doslovno znači “graditelj Sinan”). Isti je to čovjek koji je sagradio i Stari most u Višegradu, i to opet za istog čovjeka, Mehmed-pašu Sokolovića.
Naravno, ova dva zdanja samo su jedna od brojnih koje je Sinan izgradio i kojima se proslavio; u toku svog uspješnog i bogatog života bio je arhitekta 94 velike džamije, 52 male, 57 medresa, sedam biblioteka, 18 karavansaraja, 22 mauzoleja, 46 hamama, 35 odmorišta, tri bolnice, pet akvadukta, osam mostova i osam skladišta.
Gradnja džamije je završena 1571. godine i zvanično se zove Džamija sultanije Esmahan (Mehmed-paša ju je tako nazvao) mada je svi zovu po njenom daleko poznatijem mužu.Još jedna stvar po kojoj je čuvena je i to gdje se nalazi: na arhitektonski izazovnoj strmoj padini, što je Sinan premostio gradnjom dvospratnog dvorišta.
Na donjem nivou, koji je danas u ruševinama, nalazili su se dućani od čijeg je izdavanja trebalo da se plaća održavanje. Na gornjem nivou sa otvorenim kolonadama nalazio se smještaj za učenike u medresi, kao i prostor za podučavanje.
Oblik same džamije je u bio šestougaon na pravougaoniku, sa jednom velikom i četiri male kupole u ćoškovima. Ima jedan minaret.
Unutrašnjost je, pak, čuvena po velikoj količini izničkih pločica, turske keramike dobro poznate istoričarima umjetnosti, a posebno dobro poznate ondašnjoj Evroaziji, kada su bile na cijeni. Motivi na pločicama su uglavnom cvjetni, u mnoštvu nijansi plave i zelene, a tu su i neizbježni kaligrafski paneli sa bijelim slovima na plavim poljima.
Materijal od kojeg je džamija sagrađena su granit i mermer, a prozori su vitražni. Iznad vrata u zlatom optočenom okviru nalazi se fragmet Kabe iz Meke, kojih ima na još dva mjesta u samoj džamiji, u minberu i mihrabu.
Osam godina nakon što je njegova istanbulska džamija završena, neki poludjeli derviš je tražio audijenciju kod velikog vezira, a zatim je izvadio nož i prekinuo 15 godina dugu vladavinu ovog islamiziranog Srbina.
Sahranjen nije u svojoj zadužbini, već u dvorištu Ejupove džamije, čiji značaj za muslimane nije moguće prenaglasiti: ona se, naime, nalazi na mjestu na kome se vjeruje da je tokom Prve arabljanske opsade Carigrada 674-678. godine poginuo Abu Ejup el-Ansari, savremenik proroka Muhameda i njihov veliki vojskovođa; tu se nalazi i Ejupovo turbe.
Iz čisto otomanske perspektive, Ejupova je džamija vjerovatno najbitnija od svih u Istanbulu budući da su od osvajanja Konstantinopolja do kraja vladavine kuće Osmana, svi sultani krunisani u njoj, činom pripasavanja Osmanovog mača. Sve to značaj Mehmed-paše stavlja u pravu perspektivu: morao si da budeš najveći među najvećima da bi tu mogao da budeš sahranjen.
Mehmed-pašino turbe je sagradio Mimar Sinan, negdje oko 1572. godine, dakle, otprilike u isto vrijeme kada i džamiju.
