Ko je pratio sve što se tokom rata zbivalo sa Sarajevom, što se sve protiv Sarajeva činilo nakon rata, što se govorilo i pisalo, mogao je utvrditi da je Sarajevo bilo predmet kulminacije jedne mržnje, predmet totalne destrukcije i želje za uništenjem svega što je ono nekoliko stoljeća predstavljalo kao urbana tvorevina, kao duhovni, naučni, kulturni, ekonomski i politički centar naše zemlje, dakle, bilo je, kroz tri i po godine bjesomučnog bombardiranja i svih drugih užasa, jasno da je Sarajevo za one koji su ga napadali bilo više od vojnog i političkog cilja, da je bilo predmet apsolutne mržnje i negacije, simbol onog što treba totalno uništiti.

Suluda ideja

Tako, sudbina Sarajeva najviše od svih drugih događanja u proteklom ratu, potvrđuje agresiju na Bosnu i Hercegovinu i definira njen karakter, kao pokušaj genocida ne samo nad Bošnjacima nego i nad idejom Bosne i njene historije. Zbog čega inače uništavati muzeje, biblioteke, institute, zbirke dokumenata i umjetnina koji nikako i nikada nisu i ne mogu biti ratni cilj, osim u vandalskom odnosu prema drugom narodu, tj. u slučaju odluke da se takav narod uništi, kako je to Radovan Karadžić u jednoj neopreznoj izjavi u Skupštini Bosne i Hercegovine sam rekao i izdao krajnji cilj srpske akcije, tzv. odbrane Jugoslavije.

Koliko god je bila velika i iracionalna mržnja prema Sarajevu i onom što ono predstavlja, toliko je, na drugoj strani, sasvim logično nastala i bila pojačana ljubav, odanost i odlučnost Sarajlija koji su pretrpjeli Tantalove muke da se u svim aspektima i uz najveće ljudske i materijalne žrtve, Sarajevo očuva kao duhovni, politički i moralni centar zemlje iz kojeg bi zemlja kao biljka iz sjemena mogla ponovno izniknuti, i obnoviti svoju ulogu, da bi grad mogao da se potvrdi kao centar našeg života, kao središte bosanskohercegovačkog društva i države.

Naravno, u ekstremno suprotstavljenom odnosu prema Sarajevu, sam taj odnos je načinio grad Sarajevo simbolom određenog značenja, a simboli nadživljavaju realnu egzistenciju snaga koje se postavljaju protiv njih ili za njih. Bilo je, kako je rekla pjesma nastala u opsjednutom Sarajevu koje se svi sjećamo, a koja sadrži stihove „Sarajevo će biti“, unatoč barbarstvu.

U Sarajevu je uvijek bilo i ima više prave savremene Evrope nego bilo gdje drugdje na evropskom tlu

Stoga je normalno da je ovako žestoko suprotstavljeno dvojno značenje Sarajeva za ljude koji misle i žive na različit način, imaju različite pojmove o životu, moralu i pravu, proizvelo dva suprotna verbalno izražena stava prema njemu. Jedan sadrži pozitivne, a drugi negatorske poglede na naš grad. Budući da je rat završen jednim lažnim mirom koji je grad fizički, organizacijski, po modelu života i načinu mišljenja podijelio i to ne samo kao stotinama godina egzistirajuća gradska cjelina nego i kao smisao i sadržaj osjećanja i mišljenja o njemu, nije čudno što se o Sarajevu govori na dva suprotna načina.

Kako ono što je Sarajevo uvijek bilo odudara od ideje podvojenosti, ova suluda ideja da se sve dijeli, na različite načine nastoji se nametnuti pa se s više strana pokušava stvoriti slika da je današnje Sarajevo suprotno svojoj istini, da je unilateralni nacionalni centar, da je njegovo značenje negativno, da je nosilac provincijalnog mentaliteta i zaostalosti, da je prostor nasilja i terora, da u Sarajevu nikada nije i ne može biti ništa dobro, jer je to grad džamija i ezana koji nosi pečat tuđe, tj. islamske historije, zbog čega je njegovo postojanje opasno po kršćanstvo i evropsku civilizaciju i kulturu, koja se identificira s kršćanskom kulturom.

Mada takve tvrdnje nemaju ništa s historijskom istinom ni o Sarajevu ni o Evropi i evropskoj i uopće svakoj, pa i zapadnoj kulturi, jer je poznato da je era otvorenosti, humanizma i renesanse koja je u temeljima modernosti, došla u mračnu srednjovjekovnu kršćansku Evropu upravo s islamskog zapada (maurske Španije), u kojem je bilo sačuvano i na tlo Evrope preneseno antičko duhovno naslijeđe, kojeg su Arapi proslijedili Zapadu, ipak se te predrasude uzimaju kao istine i na njima grade kvalifikacije i definicije duhovnosti i kulture Evrope, pa i našeg Sarajeva i u raznim izjavama i napisima se Sarajevo inkriminira kao nosilac islamske zatvorenosti i opasnosti.

Jezik tolerancije

A istina o Sarajevu je sasvim suprotna, jer ono što krasi Sarajevo, a što je Evropa izgubila kršćanskom unilateralizacijom još u četvrtom stoljeću naše ere kroz Konstantinove reforme, je istina da je Sarajevo imalo duhovne i moralne snage da ne izgubi i da očuva ono dobro koje je nosio bosanski svijet nakon pada Rimskog carstva, što je njegovala prvobitna Bosna, a nastavio održavati islamski istok, a to je istina da je u Sarajevu bilo i ima više prave savremene Evrope nego bilo gdje drugdje na evropskom tlu, tj. da u njemu Evropa nikada nije govorila jezikom zatvorene ideologije i ponašanja rekonkviste i negacije drugog, nego je govorila jezikom otvorenosti i tolerancije.

Stvar je u tome da Evropa nije bila i ni sada nije definitivna historijska datost, nego projekt kojeg ljudi generacijama traže i prema kojem se krče putevi uz najveće teškoće i otpore užasa historije evropskih ratova, istrebljivanja ljudi, sukoba vjera, civilizacijskih i kulturnih dobara i proizvodnje najgorih ideoloških projekata koje svijet poznaje. Oživljavajući kontekst sukoba Istoka i Zapada, Evrope i Bliskog istoka, kršćanstva i islama, protagonisti antibosanske i antisarajevske kampanje žele negirati svaki napredak u stvaranju istinski slobodnog i tolerantnog svijeta i vraćaju nas u prošlost i to onu prije ere humanizma, prosvijećenosti i napretka, u vrijeme vjerskih ratova koji su uništavali Evropu.

Nadamo se, posljednji put krajem 20. stoljeća na ovim prostorima neko je zaigrao anahronu ulogu zaštitnika kršćanstva naspram bosanskih muslimana

Napadima na Sarajevo kao navodni ostatak Orijenta na Zapadu, kao simbol orijentalne zaostalosti naspram Zapada kao simbola napretka, želi se održati kontinuitet odnosa kršćanske rekonkviste i pokušaja eradikacije muslimana s Balkana, koja je u obliku nacionalne netrpeljivosti ideologija i politika nastala na našem prostoru kada je vjersku formulu identiteta zamijenila nacionalna formula i kada su, umjesto odnosa kršćana i muslimana, počeli dominirati odnosi Srba, Hrvata, Crnogoraca i Bošnjaka, a ta evropeizirana formula evropskog barbarizma nastala nakon Napoleonovog vremena bila je na našem prostoru dovršena u srpskom i hrvatskom nacionalizmu i šovinizmu koji su bili ideološka osnova politike istrebljivanja Bošnjaka, agresije na Bosnu i Hercegovinu i pokušaja dovršenja genocida nad Bošnjacima.

Upravo je to onaj svijet koji ne može da postoji bez neprijatelja, a ako ga nema, on ga nastoji svim silama proizvesti. Nadamo se, posljednji put krajem 20. stoljeća na ovim prostorima neko je zaigrao anahronu ulogu zaštitnika kršćanstva naspram bosanskih muslimana. Od vremena pojave na ovim prostorima muslimani Bošnjaci su bili negativna strana historije, bili su negirani i tretirani kao izvori svih opasnosti iako historija jasno govori da su nosioci genocidnih akcija u Evropi, sve od bitke kod Poatijea do ovih posljednjih ratnih događanja na evropskom tlu, bile ideologije i politike koje su vladale Evropom (eradikacija neomaniheja, rekonkvista, antiosmanske alijanse, vjerski ratovi i likvidacije protestanata, sve do akcija za likvidaciju „Bolesnika s Bosfora“ i na kraju stvaranja rasno čiste Evrope).

Islamska historija našeg prostora ne zna za takve ideje i akcije i nije proizvela nijedan oblik genocida. Autorstvo na takav odnos prema različitostima ima kršćanska evropska historija. Nažalost, takvi stavovi prema muslimanima, Bosni i Sarajevu su vladali dugo, a kao politička praksa obnovljeni su nakon pada komunizma.